Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Özgür Özel, Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması konusunu gündeme getirerek Türkiye’yi Batılı ülkelerle ilgili şikayetlerini sürdürmekte. Özel, geçtiğimiz günlerde İngiltere’ye yönelik “Terk edilmişlik hissediyoruz. Bu nasıl dostluk. Gerçekten çok kırgınız.” ifadelerini kullandı.
Dün ise “Bunu Türkiye’nin iç meselesi olarak görerek tarihi bir hata yapıyorlar.” şeklindeki açıklamasıyla şikayetlerine devam etti. CHP Genel Başkanı’nın kelimeleri, yaşadığı hayal kırıklığını açıkça yansıtmaktadır.
Bugün, 106 yıl önce Osmanlı döneminde kurulan İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin üyeleri, İngiltere ile ilişkilerinden son derece memnun oldukları dikkat çekmekte. O dönemde, “Büyük devlet, faziletli imparatorluk” dedikleri İngiltere’nin ülkeyi kurtaracağını ve kendilerine yüksek maaşlar, önemli memuriyetler vaat edeceğini düşünüyorlardı.
İNGİLİZ MANDASI’NDAN MEDET UMUYORLARDI
İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Millî Mücadele günlerinde 20 Mayıs 1919 tarihinde kurulmuştu. Cemiyetin kuruluşuna dair yapılan beyannamede, “İngiltere devletinin muavenet-i hayırhahlığıyla Memalîk-i Osmanîye’nin vahdeti için ‘İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ namıyla bir cemiyet teşekkül etmiştir.” denilmişti. Cemiyetin kurucuları arasında eski Dahiliye Nazırı Memduh Paşa, Şehremini Cemil Paşa, Ahmet Zülküfül Paşa ve gazeteci Abdullah Cevdet gibi önemli isimler yer alıyordu.
Sait Molla’nın liderliğinde kurulan bu cemiyet, Osmanlı’nın sadece İngiltere’nin desteği ve mandası altında kurtulabileceğini ileri sürüyordu. “Mandat” sistemi ise I. Dünya Savaşı sonrası “az gelişmiş ülkelerin kendi kendilerini idare edememesi” gerekçesiyle, Milletler Cemiyeti tarafından geliştirilmişti.
İNGİLİZ’İ DÜŞMAN BELLEDİK, PEK YANILDIK
Sait Molla, cemiyeti kurarak bu ilginç düşünceleri temsil eden bir figür haline geldi. Cemiyetin faaliyete geçmesinin ardından, Molla, bütün belediye başkanlıklarına bir telgraf göndererek, halka İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ni tanıtmalarını ve üye kazanmalarını istedi. Ayrıca, halkın İngiliz Elçiliği’ne ve gazetelere mektup yazarak İngiliz taraftarlığının kurtuluş yolu olduğunu anlatmalarını teşvik etti.
Cemiyetin yayın organı olan İstanbul gazetesi, 24 Mayıs 1919 tarihli sayısında yayımladığı bir mektupta, “Yanlış olarak İngilizleri düşman telakki ettik. Çok yanıldık. Artık İngiliz dostluğuna dört elle sarılmalıyız,” ifadelerine yer veriyordu.
İNGİLİZ PARASIYLA FAKİRLERE ET DAĞITTILAR
Sait Molla ve destekçileri, bu kaotik dönemde dikkat çekici faaliyetlerde bulundular. Cemiyet, İngiliz casusu Frew’ün direktifleri doğrultusunda, İstanbul’un yoksul semtlerine giderek gıda ve et dağıttı. Ayrıca, bu ziyaretlerde ihtiyaç sahiplerine nakit ödemeler yapıldı. Parayı alanların, İngiliz mandasının ülke için ne kadar faydalı olduğunu kalabalık ortamlarda yaymaları bekleniyordu. Cemiyet, yayın organlarının etkisiyle Anadolu’daki bazı isyanlara da etki etti.
Millî Mücadele’nin başarılı bir şekilde ilerlemesiyle birlikte, cemiyetin liderleri, faaliyetlerini durdurup yurtdışına kaçma yolunu aramaya başladılar. Sait Molla ve bazı üyeleri, 1922 yılının başından itibaren İngilizlerin yardımıyla ülkeden kaçtılar.
Yurtdışına kaçanların geride bıraktıkları ailelerine yazdıkları mektuplar, durumun karmaşası içinde nasıl endişeli olduklarını ve geride bıraktıkları ailelerini zor bir duruma soktuklarını gösteriyor. Bir mektubunda, kaçak bir İngiliz muhibbi eşiyle, “Herhangi bir tehlike hissettiğinizde, İngiliz Elçiliği’ne başvurun. Bizim evin adresi kayıtlarda mevcut. İngilizler, sizi koruyacaktır” ifadelerine yer verdi.
Diğer bir kaçak ise mektubunda, İngiltere’nin kendilerini himayesi altına aldığını vurgulayarak, güvende olduklarını belirtmekteydi. Mektubunda, “Bu adil hükümet, sizlerin himayesini de düşünüyor. Adreslerinizi verdik; ihtiyaç halinde korunacaksınız,” şeklindeki ifadeler yer alıyordu.
Kaçanların neredeyse tamamı, gelişmelerin kendileri için olumlu olduğu inancını taşımaktaydı. Bir mektupta, “İngiltere devleti bizi son derece güzel bir şekilde kabul etti. Her türlü rahatımızı sağlayacaklar,” ifadeleriyle duygularını aktardı.
Mektuplardan görülen bir diğer durum ise, kaçma operasyonlarının bazen kesintiye uğradığıydı: “Dün, gitmek üzere vapura bindik, fakat geri dönmek zorunda kaldık. Gece yarısı tekrar vapura bineceğiz; nereye gideceğimiz henüz belli değil,” yazıyordu.
Mektuplarında ailelerine selam gönderen kaçaklar, “Sizleri Cenab-ı Hakk’ın himayesine bırakıyorum,” sözleriyle bitiriyorlardı.
– Doç. Dr. Mehmet Demiryürek, “İngiliz Muhibler Cemiyeti Hakkında Bazı Notlar ve Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım 2006
– Öğr. Gör. Mustafa Toker, “İngiliz Muhipler Cemiyeti Üyelerinin Firar Ederken Ailelerine Yazdığı Mektuplar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2017
