Uzayda insan faaliyetlerinin yol açtığı kirliliğin ciddi boyutlara ulaştığı artık herkesin malumu. Yıllar süren uzay keşifleri, gezegenimizin yörüngesinde giderek büyüyen bir “uzay çöpü” yığınının oluşmasına sebep oldu.
Avrupa Uzay Ajansı (ESA) verilerine göre, bu uzay enkazı, işlevini yitirmiş uydulardan, kullanılan roket parçalarından ve çarpışma ya da patlama gibi olaylardan kaynaklanan kalıntılardan oluşuyor.
Gerçekten de ESA, bir santimetreden büyük yaklaşık 900 bin parça ve bir milimetreden büyük 330 milyon parça uzay çöpünün, yüksek hızlarla Dünya’nın etrafında döndüğünü tahmin ediyor.
Her gün bir parçanın Dünya’ya düşme olasılığını ortaya koyan raporlar ışığında, bu enkazlardan birinin kafamıza düşmesi ihtimali ne kadar? Bu soru oldukça merak uyandırıyor.
BÜYÜYEN UZAY ÇÖPÜ SORUNU
1957 yılında Sputnik 1’in fırlatılmasıyla birlikte insanların uzaydaki izleri çoğalmaya başladı. Her bir roket fırlatışı, uydu yerleştirme veya görev gerçekleştirme, uzayda var olan çöp miktarını artırıyor.
ESA’nın verilerine göre, bu enkaz sorunu özellikle son yıllarda hızla artmış durumda. Örneğin, 2022 yılında yaklaşık 2.500 parça uzay enkazı Dünya’ya düşmüştü.
Birleşmiş Milletler de bu enkazların gelecekte gerçekleştirilecek uzay görevleri için risk oluşturabileceğini ve karasal iletişimi olumsuz etkileyebileceği konusunda endişelerini dile getiriyor.
Bu durum, aktif uydular ve uzay araçları için ciddi bir tehdit arz ediyor; çünkü küçük bir parçanın bile yüksek hızlardan kaynaklanacak hasar potansiyeli bulunuyor.
Bu riskler, uyduları ve Uluslararası Uzay İstasyonu’nu (ISS) korumak amacıyla her yıl yüzlerce kez gerçekleştirilen karmaşık ve maliyetli çarpışma önleme manevraları gerektiriyor.
ISS’deki astronotlar da bu tehlikelerle karşı karşıya. Ancak, giysileri ve istasyonun Whipple kalkanı, daha küçük parçalar için belli bir koruma sağlıyor.
Whipple kalkanı, çarpan nesnelerin ilk katmanını geçmeden önce daha küçük parçalara ayrılmasını hedefleyen çok katmanlı bir koruma sistemidir.
Uzay çöpünün Dünya çevresinde eşit şekilde dağılmadığını vurgulamakta fayda var. En yoğun enkazların bulunduğu yükseklik, 800-900 km civarındaki alanlardır; bu yükseklik, Dünya gözlem uydularının sıklıkla çalıştığı bölgedir.
Düzensiz dağılım, farklı irtifalardaki uzay faaliyetleri ve atmosfer etkilerinden kaynaklanıyor.
Ayrıca, uzaydaki çarpışmalar, Dünya’daki çarpışmalarla aynı şekilde gerçekleşmiyor. Yüksek hızlardan ötürü, çarpan nesneler şok dalgalarının hızından daha hızlı geçerek, daha çok bir patlama etkisi yaratıyor. Bu da enkaz parçalarının parçalanmasına ve yayılmasına neden oluyor.
BELGELENMİŞ OLAYLAR
Dünya’ya düşen uzay enkazlarının neden olduğu hasar durumları oldukça nadir olsa da bazı belgelenmiş olaylar mevcuttur. Öne çıkan birkaç örnek şöyle:
1997’de Lottie Williams, Oklahoma’da bir Delta II roketinin parçası tarafından vuruldu fakat yaralanmadı.
2002 yılında Çin’de bir çocuk, uydu parçasının çarpması sonucu ayak parmağını kırdı.
2024’te, ISS’den gelen bir metal parça Florida, Naples’teki bir eve çarparak maddi hasara yol açtı.
Bu tür olaylar nadir gerçekleşse de uzay enkazının olası tehlikelerini gözler önüne seriyor.
BAŞINIZA DÜŞME OLASILIĞI NEDİR
Uzay çöpü tarafından vurulma olasılığı aslında oldukça düşüktür. Her ne kadar enkazların düzenli olarak Dünya’ya düştüğü doğruysa da, her yıl ortalama 200-400 izlenen nesne atmosfere girmekte ve çoğu, yere ulaşmadan önce yanmaktadır.
Atmosfere girdikten sonra sağ kalan daha büyük parçaların okyanusa düşme ihtimali oldukça yüksektir; çünkü okyanus, Dünya yüzeyinin yüzde 70’inden fazlasını kaplamaktadır.
Uzay çöpü tarafından etkilenme olasılığı daha iyi anlamak için basitleştirilmiş bir hesaplama yapabiliriz. Dünya’nın yüzey alanı yaklaşık 197 milyon mil kare, ortalama insan kafa boyutu ise yaklaşık 56 cm çevredir. Bu verilerle Dünya’daki insanların kapladığı alanı tahmin edebiliriz.
Bu durum, yalnızca küçük bir parçanın atmosfere girdiğinde hayatta kalma oranıyla birleştiğinde, vurulma olasılığının son derece düşük olduğunu göstermektedir.
Sıklıkla alıntılanan trilyonda bir rakamı, uzay enkaza neden olan yaralanma riskini ifade ederken, vurulma olasılığının muhtemelen daha yüksek ama hala son derece düşük olduğu ifade edilebilir.
Düşen uzay çöpü tarafından vurulma ihtimali oldukça az olsa da, uzay enkazı sorunu ciddi bir endişe kaynağı olmaya devam ediyor.
Dünya yörüngesindeki artan enkaz miktarı, hem uydular, uzay araçları hem de gelecekteki uzay araştırmaları için ciddi bir tehdit oluşturuyor.
Bu sorunu çözmek için adımlar atılıyor ve uluslararası işbirlikleriyle sürekli bir çaba içerisinde, gelecek nesiller için güvenli ve sürdürülebilir bir uzay ortamını koruma umudu sürdürülüyor.
